Hoe Leren Leren het succes van hoogbegaafden kan beïnvloeden
Gemiddelde leestijd: 8 minuten
Leren leren, de leerkuil en executieve functies
'Zijn groeikansen zitten dus vooral in het leren leren'. De woorden van een intern begeleider van school blijven in mijn hoofd rondjes draaien. Vandaag daarom een nieuwe blog voor je, deze keer over Leren Leren en de Leerkuil.
De scholen zijn weer begonnen, en waarschijnlijk staan ook de eerste (ouder)gesprekken alweer op de agenda. Wat wordt er precies bedoeld met de term 'leren leren' en wanneer bereik je dat punt? Is het hetzelfde als 'de Leerkuil', een ander veelgebruikte term? Of heeft het meer te maken met executieve functies en wat houdt dat in?
Als je met (onderwijs)professionals over hoogbegaafdheid in gesprek gaat, kunnen er nogal wat nieuwe termen over tafel komen. In deze blog probeer ik deze drie termen te duiden en de verschillen uit te leggen.
Wist je dat deze termen niet alleen betrekking hebben op kinderen. Ze zijn zeker ook relevant voor volwassenen, vooral voor hoogbegaafde volwassenen die soms moeilijkheden ondervinden wanneer ze niet geleerd hebben hoe ze door de leerkuil heen moeten gaan of wanneer ze de juiste executieve functies niet goed hebben ontwikkeld.
Deel deze blog!
afbeelding: klaslokaal met lege stoel
Maar om te beginnen wil ik de misschien wel grootste denkfout uit de wereld helpen:
Kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid leren niet alles vanzelf!
Ook zij hebben hulp en instructies nodig.
Misschien minder of andere instructies, maar ik las ooit: als iemand (met of zonder kenmerken van hoogbegaafdheid) een taak zonder instructie, hulp of fouten af kan maken, dan heb je eigenlijk niets geleerd. En wat is het doel van onderwijs? Iets leren, toch?! En ja, ook kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid hebben soms meer dan één keer uitleg nodig. Dat maakt hen niet minder begaafd, het betekent dat ze op dat moment precies gaan leren!
Leren leren
Laten we beginnen met de uitspraak van de intern begeleider: "Hij moet leren leren." In gesprekken met ouders van kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid hoor ik vaak: "Ik heb nooit leren leren."
Dat is helemaal niet zo vreemd. Op veel scholen wordt vooral aangegeven wát er geleerd moet worden, maar hoe je dat het beste kunt doen, moet je vaak zelf maar ontdekken. En dat doen we dan ook allemaal, op eigen houtje.
Jij, of jouw kind, heeft daardoor zonder dat het zich daarvan bewust was, een eigen wijze van leren aangeleerd. Dit is niet altijd de meest effectieve of efficiënte methode.
Leren leren gaat over het aanleren van verschillende technieken om de aangeboden (les)stof je eigen te maken. Het omvat onder andere het ontdekken van diverse leerstijlen en het ontwikkelen van (studie)planning. Zie het als een toolbox vol gereedschappen waaruit je kind kan kiezen wanneer het schoolwerk moet doen.
Afbeelding: weergave van de verschillende soorten leerstijlen.
Omdat een kind met (kenmerken van) hoogbegaafdheid op een reguliere basisschool vaak weinig moeite hoeft te doen om de stof eigen te maken, is hij of zij niet genoodzaakt om leren leren te ontwikkelen. De toolbox is onvoldoende gevuld wanneer ze naar de middelbare school of een vervolgopleiding gaan.
Dit is één van de redenen waarom differentiatie naar boven op de basisschool zo belangrijk is, vanaf de kleuterklas. Zie hiervoor mijn blog over slim of hoogbegaafd.
Want leren leren kun je pas écht leren als je op de juiste manier wordt aangesproken.
De Leerkuil: Hoe kom je erdoorheen als hoogbegaafde
Afbeelding: de Leerkuil
Een andere term die regelmatig voorbij komt in gesprekken over de schoolloopbaan of de ontwikkeling van kinderen is de leerkuil — iets waar 'ze maar even doorheen moeten'. De leerkuil is een term die iets zegt over (persoonlijke) ontwikkeling, groei en kernkwaliteiten.
Je iets nieuws eigen maken gebeurt doorgaans door te oefenen. Denk aan het gezegde: 'Leren lopen gaat met vallen en opstaan.' En dat klopt! Een baby leert lopen door vallen, opstaan en opnieuw proberen. Maar een kind met (kenmerken van) hoogbegaafdheid leert anders.
Wat anders is, is dat ze vaak snel verbanden leggen en leren door afkijken en nadoen. In hun vroege jaren oefenen ze daardoor minder dan hun leeftijdsgenoten. Als ze op school komen, zijn ze gewend om dingen snel te begrijpen en te doen. Ze vliegen als het ware over de leerkuil heen. Daarnaast heeft een kind met (kenmerken van) hoogbegaafdheid vaak een hoge lat voor zichzelf, wat leidt tot perfectionisme en faalangst.
Deze kenmerken (perfectionisme in combinatie met snel verbanden leggen) zorgen ervoor dat wanneer iets niet in één keer lukt, of ze al vermoeden dat het niet in één keer zal lukken, ze als het ware aan de rand van de leerkuil blijven staan of afhaken.
Want zodra de eerste tekenen van twijfel, moeite of misschien zelfs falen aan de horizon verschijnen, gaat het brein vaak tegensputteren.
Maar dit geldt niet alleen voor kinderen. Ook volwassenen, en vooral hoogbegaafde volwassenen, springen vaak over de leerkuil heen. Als je als kind niet hebt geleerd om door de leerkuil heen te gaan, zul je als volwassene waarschijnlijk tegen dezelfde problemen aanlopen. Je zult sneller twijfelen aan jezelf, perfectionistisch blijven en moeite hebben met het maken van fouten.
En daar komt het punt waarop je kinderen (en volwassenen) door de leerkuil mag helpen. Dit kan zowel in een schoolse situatie zijn als daarbuiten. Want door fouten te maken krijg je de kans iets te leren! Dit is wat leren leren niet altijd biedt. Het vereist namelijk vastberadenheid, moed en doorzettingsvermogen.
En juist deze capaciteiten zorgen ervoor dat je meer zelfvertrouwen en oplossingsgericht vermogen ontwikkelt. Deze vaardigheden zorgen ervoor dat je verder komt in je leven, vooral wanneer je voor moeilijke situaties komt te staan
Soms moet je iets gewoon doen, om er achteraf in te geloven dat je het kunt.
Executieve functies
Afbeelding: executieve functies
Een woord dat steeds vaker voorbij komt, is executieve functies. Het klinkt als een moeilijk begrip, maar het verwijst naar elf vaardigheden die nodig zijn om je staande te houden in de ‘boze-grote-mensen-wereld’. Deze vaardigheden zie je weergegeven in de afbeelding hiernaast.
Executieve functies zijn alle vaardigheden die nodig zijn om een taak doelgericht en effectief binnen de gestelde tijd, zelfstandig uit te kunnen voeren. In onderzoeken wordt het omschreven als aangeboren denkprocessen die zich ontwikkelen en belangrijk zijn voor het behalen van doelen en het kunnen bijstellen van gedrag.
Executieve functies zijn dus niet alleen belangrijk voor schoolsucces, maar ook voor het welzijn van een kind. Ze zorgen ervoor dat een kind niet alleen een hoog schooladvies haalt, maar zich ook goed in zijn of haar vel voelt en begrepen wordt door de omgeving. En juist dat laatste is van groot belang voor kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid.
Wat voor leren leren geldt, geldt ook voor executieve functies. Als de lesstof je gemakkelijk afgaat, heb je geen noodzaak om te werken aan planning, timemanagement, werkgeheugen of doorzettingsvermogen. En als je je stierlijk verveelt in de klas en alles intens beleeft, is het dan niet meer dan logisch dat de emotieregulatie wel eens te wensen overlaat?! Het zijn ook maar gewoon kinderen.
Daarom kun je niet verwachten dat deze vaardigheden van nature eigen zijn voor kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid. Ook zij moeten executieve functies aangeleerd krijgen, spelenderwijs en vaak tussen de regels door. Om dit effectief aan te pakken, is het belangrijk om de zone van naaste ontwikkeling in gedachten te houden.
Zone van naaste ontwikkeling
De zone van naaste ontwikkeling ligt, zoals je ziet, net buiten de comfortzone van een kind. Let op: kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid hebben in de zone van naaste ontwikkeling dus net zo goed hulp, uitleg én aandacht nodig als een gemiddeld begaafd kind!
Als je niet goed weet op welke executieve functie jouw kind of leerling extra hulp kan gebruiken, lees dan eens het boek 'Slim maar…' van Peg Dawson. Dit biedt waardevolle inzichten.
Daarnaast gaan kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid vaak heel goed op weektaken. Zo weten ze wat er van hen verwacht wordt (top-down leren) én gaan ze aan de slag met time-management. Door meer feedback te geven op gedrag dan op uitkomst, kun je executieve functies – ook als ouder – stimuleren.
Afbeelding: zone van naaste ontwikkeling
Door het versterken van de executieve functies kun je meer doelen behalen en kom je verder in je ontwikkeling. Het resultaat zie je misschien niet binnen een paar weken of maanden, misschien zelfs niet aan het einde van het schooljaar, maar als kinderen het onder de knie hebben, kunnen ze zich beter staande houden in een wereld waarin 98% anders denkt dan zij.
Conclusie
Het ontwikkelen van executieve functies en leren leren is van essentieel belang voor het succes van kinderen en volwassenen, vooral voor degenen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid. Terwijl deze kinderen vaak in een snel tempo de stof begrijpen, is het aanleren van vaardigheden zoals plannen, timemanagement, en doorzettingsvermogen essentieel voor hun verdere groei en welbevinden. Door deze vaardigheden op tijd aan te leren – spelenderwijs, tussen de regels door, en in de zone van naaste ontwikkeling – kunnen ze niet alleen beter presteren in school, maar ook in het dagelijks leven. De weg door de leerkuil is daarbij onvermijdelijk, maar met de juiste begeleiding en ondersteuning kunnen ze leren omgaan met falen, wat hen uiteindelijk sterker maakt.
Samen kunnen we ervoor zorgen dat hoogbegaafde kinderen, nu en in de toekomst, niet alleen hoog scoren op school, maar ook gelukkig, gezond en zelfverzekerd door het leven gaan.
Ik hoop dat je weer genoten hebt van deze blog!
Graag tot de volgende of ...
