Leren Leren
Gemiddelde leestijd: 4 minuten
Leren leren, de leerkuil en executieve functies
'Zijn groeikansen zitten dus vooral in het leren leren'. De woorden van een intern begeleider van school blijven in mijn hoofd rondjes draaien. Wat wordt er bedoelt met de term 'leren leren' en wanneer bereik je dat punt? Is het hetzelfde als 'De Leerkuil', zo'n ander veelgebruikt woord. Of heeft het meer met executieve functies te maken en wat is dat dan precies?!
Wanneer (zorg)professionals en/of ouders in gesprek gaan over een kind met (kenmerken van) hoogbegaafdheid, duiken er vaak allerlei nieuwe termen op. In deze blog probeer ik een aantal van deze termen te verduidelijken en de verschillen uit te leggen.
Deel deze blog!
Maar eerst wil ik de misschien wel meest voorkomende misvatting uit de wereld helpen:
Kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid leren niet alles vanzelf!
Ook zij hebben hulp en instructies nodig.
Soms minder of andere instructie, maar ik las ooit: als je een taak zonder enige hulp, instructie of fouten kunt afmaken, dan heb je helemaal niets geleerd. En is dat niet precies het doel van onderwijs: iets leren?!
Leren leren
Laten we beginnen met de uitspraak van de intern begeleider: "Hij moet leren leren." In gesprekken met ouders van kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid hoor ik vaak: "Ik heb nooit leren leren." Dat klinkt niet vreemd, want op veel scholen wordt vaak alleen aangegeven wát je moet leren, maar hoe je dat het beste kunt doen, moet je zelf maar ontdekken. En dus leren we het allemaal op eigen houtje. Jij, of jouw kind, heeft hierdoor op een gegeven moment – vaak onbewust – zijn of haar eigen manier van leren ontwikkeld. Maar die manier is lang niet altijd de meest effectieve of efficiënte.
Leren leren gaat om het aanleren van technieken die helpen om de lesstof beter te begrijpen en toe te passen.
Afbeelding: weergave van de verschillende soorten leerstijlen.
Leren Leren gaat om het ontdekken van leerstijlen en studieplanning. Zie het als een gereedschapskist vol hulpmiddelen waaruit je kind kan kiezen als het schoolwerk moet maken. Omdat een kind met (kenmerken van) hoogbegaafdheid op de basisschool vaak weinig moeite heeft met het eigen maken van de stof, is leren leren niet altijd noodzakelijk. Maar op het moment dat ze naar de middelbare school of een vervolgopleiding gaan, blijkt die gereedschapskist vaak onvoldoende gevuld. Dit maakt het belang van differentiatie naar boven op de basisschool zo groot, zelfs al in de kleuterklas. Zie hiervoor mijn eerdere blog over "Slim of Hoogbegaafd."
Want leren leren kan geleerd worden, maar alleen als de juiste aanpak geboden wordt. Ook kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid hebben soms meer dan één keer uitleg nodig. Dit maakt hen niet minder begaafd; het betekent simpelweg dat ze op het punt staan om écht te gaan leren!
De leerkuil
Afbeelding: de Leerkuil
Een andere term die vaak voorbij komt in gesprekken over de schoolloopbaan van kinderen, is de ‘leerkuil’. “Ze moeten er gewoon even doorheen”, wordt vaak gezegd. De leerkuil is een term die betrekking heeft op persoonlijke ontwikkeling, groei en het leren van nieuwe vaardigheden.
Iets nieuws leren gebeurt meestal door te oefenen. Denk aan het gezegde: "Leren lopen gaat met vallen en opstaan." En dat klopt! Een baby leert lopen door vallen, opstaan en opnieuw proberen. Maar een kind met (kenmerken van) hoogbegaafdheid leert vaak anders.
Wat anders is, is dat ze vaak snel verbanden leggen en leren door afkijken en nadoen. In hun vroege jaren oefenen ze daardoor minder dan hun leeftijdsgenoten. Als ze op school komen, zijn ze gewend om dingen snel te begrijpen en te doen. Ze vliegen als het ware over de leerkuil heen. Daarnaast heeft een kind met (kenmerken van) hoogbegaafdheid vaak een hoge lat voor zichzelf, wat leidt tot perfectionisme en faalangst.
Deze kenmerken zorgen ervoor dat zodra iets niet in één keer lukt, of wanneer ze vermoeden dat iets niet meteen zal lukken, ze de leerkuil ontwijken. Ze blijven letterlijk of figuurlijk aan de rand staan.
Want zodra de eerste tekenen van twijfel, moeite of misschien wel falen aan de horizon verschijnen gaat het brein tegensputteren. En juist daar is het belangrijk om kinderen door de leerkuil te helpen, zowel op school als daarbuiten. Want door fouten te maken, krijg je de kans om iets te leren! Dit is dus iets anders dan leren leren. Het vraagt namelijk om vastberadenheid, moed en doorzettingsvermogen. Juist deze eigenschappen helpen kinderen om zelfvertrouwen op te bouwen en probleemoplossend vermogen te ontwikkelen. En deze vaardigheden zullen hen de rest van hun leven verder helpen, zelfs als ze later voor een moeilijke situatie komen te staan.
Soms moet je iets gewoon doen, om er achteraf in te geloven dat je het kunt.
Executieve functies
Afbeelding: executieve functies
Een term die steeds vaker voorbij komt, is ‘executieve functies of executieve vaardigheden’. Dit klinkt misschien als een moeilijk woord, maar het verwijst naar elf vaardigheden die nodig zijn om effectief en doelgericht in de ‘grote-mensen-wereld’ te functioneren. Je ziet ze in de afbeelding hiernaast.
Executieve functies zijn alle vaardigheden die nodig zijn om een taak zelfstandig uit te voeren binnen de gestelde tijd, en op een manier die het doel bereikt. Deze vaardigheden zijn van groot belang voor kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid, vooral omdat ze vaak lesstof krijgen die hen niet voldoende uitdaagt.
Uit onderzoek blijkt dat executieve functies aangeboren denkprocessen zijn die zich verder ontwikkelen en cruciaal zijn voor het behalen van doelen en het kunnen aanpassen van gedrag. Ze zijn belangrijk voor schoolsucces, maar ook voor het welzijn van het kind. Het gaat hierbij niet alleen om het behalen van een zo hoog mogelijk schooladvies, maar ook om je goed voelen en je begrepen voelen door je omgeving.
Wanneer lesstof je gemakkelijk afgaat, is er weinig reden om je bezig te houden met planning, timemanagement of doorzettingsvermogen. Als je je echter stierlijk verveelt in de klas, is het niet vreemd dat de emotie-regulatie soms te wensen overlaat. En ook deze vaardigheden moeten kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid geleerd worden – spelenderwijs en tussen de regels door.
Een handige manier om deze vaardigheden aan te leren, is door kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid bijvoorbeeld te laten werken met een weektaak. Zo weten ze precies wat er van hen verwacht wordt en leren ze tegelijk timemanagement en planning.
Automatiseren
Een veelgehoorde term in het onderwijs is ‘automatiseren’. Veel kinderen met (kenmerken van) hoogbegaafdheid hebben hier een hekel aan. Maar leg ze maar eens uit dat je met aankleden ook niet eerst je jas aantrekt en dan je hemd! Automatiseren is niets anders dan het volgen van een vast patroon van handelingen.
Door het versterken van executieve functies kunnen kinderen hun doelen makkelijker bereiken en vooruitgang boeken in hun ontwikkeling. Je ziet dit resultaat misschien niet direct – misschien niet eens aan het einde van het schooljaar.
Maar als ze het eenmaal onder de knie hebben, kunnen ze zich staande houden in een wereld waar 98% anders denkt dan zij.
Ik hoop dat je weer genoten hebt van deze blog!
Graag tot de volgende of ...
